W stronę widnokręgu, który wznosi się przed nami,
W stronę widnokręgu, który zawsze się cofa,
W stronę widnokręgu, który stale wabi,
W stronę widnokręgu, który wzbudza niepewność,
W stronę widnokręgu, który budzi strach,
Widnokręgu o nieznanej mocy,
Widnokręgu dotychczas nieprzeniknionego,
Ku obniżającemu się niebu w górze,
Ku rozszalałemu morzu w dole,
Na przekór nieprzetartemu szlakowi
Musi podążać nasz statek.
(Pieśń polinezyjskich żeglarzy pełnomorskich)
Posiadamy unikalna spuściznę. Nasi przodkowie byli największymi żeglarzami kamiennego wieku...nasze podania o dawnych czasach tworzą część naszej tradycji, naszej historii, osiągnięć naszych przodków. Wszystko to odziedziczyliśmy z przeszłości i z tego wszystkiego winniśmy być dumni.
(Te Rangi Hiroa)
W stronę widnokręgu, który zawsze się cofa,
W stronę widnokręgu, który stale wabi,
W stronę widnokręgu, który wzbudza niepewność,
W stronę widnokręgu, który budzi strach,
Widnokręgu o nieznanej mocy,
Widnokręgu dotychczas nieprzeniknionego,
Ku obniżającemu się niebu w górze,
Ku rozszalałemu morzu w dole,
Na przekór nieprzetartemu szlakowi
Musi podążać nasz statek.
(Pieśń polinezyjskich żeglarzy pełnomorskich)
Posiadamy unikalna spuściznę. Nasi przodkowie byli największymi żeglarzami kamiennego wieku...nasze podania o dawnych czasach tworzą część naszej tradycji, naszej historii, osiągnięć naszych przodków. Wszystko to odziedziczyliśmy z przeszłości i z tego wszystkiego winniśmy być dumni.
(Te Rangi Hiroa)
Rozważając różne, mniej lub bardziej prawdopodobne, scenariusze przyszłego kształtu stosunków międzynarodowych, zazwyczaj koncentruje się uwagę na Eurazji, twierdząc nie bez racji, że rozkład sił i wpływów w tej właśnie części świata jest i pozostanie decydujący dla globalnych współzależności politycznych. Jest to konstatacja tyleż słuszna, co banalna, gdyż oczywiście przytłaczająca większość potencjału mogącego służyć kontroli nad ziemskim globem zgromadzona jest właśnie na eurazjatyckiej części „Wielkiej Wyspy”. Różni myśliciele geopolityczni dostrzegali oczywiście różne wymiary tego potencjału, sytuując je w różnych częściach Eurazji, jednak kluczowe zawsze było dla nich skupianie uwagi na tym właśnie obszarze.
Jednym z niewielu wyjątków był amerykański kontradmirał Alfred Thayer Mahan (1840-1914), autor historycznych analiz kilku światowych konfliktów, w rozstrzygnięciu których kluczową rolę przypisywał handlowi morskiemu i kontroli nad morskimi szlakami komunikacyjnymi. Mahan, przestrzegając przed, jego zdaniem częstym w państwach demokratycznych, zaniedbywaniem strategii morskiej i właściwym amerykańskiej myśli strategicznej izolacjonizmem (w 1880 r. na wyposażeniu floty wojennej Stanów Zjednoczonych pozostawało niespełna sto na ogół przestarzałych okrętów, z których wiele rdzewiało w dokach), nawoływał do rozciągnięcia przez to państwo kontroli nad Hawajami i Filipinami na Pacyfiku oraz Kubą na Morzu Karaibskim, co umożliwiłoby z kolei kontrolę nad wejściami do Kanału Panamskiego (wybudowanego w latach 1904-1914) i swobodne przegrupowywanie przez niego amerykańskiej floty pomiędzy oceanami. Wskazania Mahana, pełniącego rolę doradcy prezydenta Teodora Roosevelta (1901-1909), wyrażone w takich pracach jak The Interest of America in Sea Power (1898 r.), posłużyły do określenia kierunków amerykańskiej polityki na Pacyfiku, w toku realizacji której przyłączono Wyspę Baker (1857 r.), Wyspę Howland (1857 r.), rafę Kingman (1858 r.), Wyspy Midway (1867 r.), Fregaty (1898 r.), Wyspę Johnstona (1898 r.), Wyspę Wake (1898 r.), Hawaje (1898 r.), atol Palmyra (1898 r.), Wyspę Guam (1898 r.), Filipiny (1898 r.) Wyspy Samoa (1899 r.), Aleuty (1899 r.), Wyspy Pribyłowa (1910 r.), następnie zaś zapewniono preponderencję amerykańskiej floty na Oceanie Spokojnym (1922 r.). Najciekawsze jednak okazały się spostrzeżenia Mahana poczynione w opublikowanej w 1900 r. pracy The Problem of Asia, w której prognozował on narastanie konfliktu pomiędzy sprzymierzonymi ze sobą Zjednoczonym Królestwem i Stanami Zjednoczonymi oraz połączonymi z nimi sojuszami Japonią i Niemcami a blokiem rosyjsko-chińskim. Przedmiotem rywalizacji obydwu bloków miałyby się stać obszary położone pomiędzy 30 a 40 równoleżnikiem, a więc przede wszystkim kraje akwenów mórz Wschodniochińskiego, Żółtego i Japońskiego.
Zainteresowanie i obecność Stanów Zjednoczonych na Pacyfiku były więc związane z interesami handlowymi i penetracją amerykańskiego kapitału zarówno na wyspach i archipelagach Oceanu, jak i na kontynencie azjatyckim. William Seward (1801-1872), sekretarz stanu w okresie prezydentury Andrzeja Johnsona (1865-1869) wyraził to stwierdzeniem, iż Stany Zjednoczone muszą opanować handel „na Pacyfiku, jego wyspach i kontynentach”.
Taki właśnie charakter, gdy przyjrzeć mu się dokładniej, miało opanowanie przez Amerykanów najdalej na północ wysuniętej części Polinezji, czyli istniejącego w latach 1810-1893 zjednoczonego Królestwa Hawajów (w latach 1810-1874 pod rządami dynastii Kamehameha, w latach 1874-1893 pod panowaniem rodu Kalakua). Od początku XIX wieku na archipelagu tym żyła stale zwiększająca swą liczebność społeczność amerykańskich i europejskich plantatorów oraz zatrudnianych przez nich chińskich, japońskich i portugalskich robotników. W 1819 r. rozpoczęła na wyspach swą działalność Amerykańska Rada Pełnomocników dla Misji Zagranicznych, której rzeczywistym celem działalności była amerykanizacja archipelagu. Zwiększająca się od 1810 r. liczba wyznawców chrześcijaństwa spowodowała szereg incydentów z udziałem floty francuskiej (1839, 1849 r.) i brytyjskiej (1843 r.), pomimo których kolejni władcy Hawajów próbowali zachować niezależność.
Dobrym przykładem może być udaremnienie rosyjskiej próby podporządkowania sobie położonej w północnej części archipelagu Wyspy Kauai. Rosjanie po raz pierwszy przybyli tam w 1804 r. z pobliskiej Alaski, wymieniając futra wyder na warzywa, owoce i mięso. W 1815 r. Jerzy Lisjanski, kapitan statku Newa pozostającego na służbie Rosyjsko-Amerykańskiej Kompanii Futrzarskiej, która w imieniu imperium carów zajmowała się eksploracją Rosyjskiej Ameryki, przy pomocy swego wysłannika dra Jerzego Antoniego Sheffera, wszedł w porozumienie z Kaumaualii (władca Kauai w latach 1794-1810, następnie zhołdowany przez Kamehameha I), stosownie do którego ów poddał wyspę pod opiekę cara Aleksandra I (1801-1825) godząc się na wybudowanie przez Rosjan Fortu Aleksandra i Fortu Elżbiety. Następnie Rosjanie spotkali się z Kamehamehą I (1810-1819) uzyskując jego zgodę na otwarcie faktorii handlowej na Oahu, niedaleko od portu w Honolulu. Kiedy jednak okazało się, że również tam wznoszą kolejny fort, nad którym powiewać poczęła rosyjska flaga, zaś Sheffer działa bez wiedzy i pozwolenia cara, zarówno Kamehameha I jak i Kaumaualii nakazali Rosjanom opuścić wzniesione już twierdze, te zaś zostały przejęte dla potrzeb obronności Hawajów lub rozebrane.
Mniej powodzenia mieli Hawajczycy w kontaktach z Amerykanami; ze względu na duże znaczenie strategiczne, jakie dla Stanów Zjednoczonych miał port Pearl Harbor, już w 1842 r. amerykański sekretarz stanu Daniel Webster (1840-1842, 1850-1852) oświadczył, ze jego kraj „z niechęcią” patrzyłby na zajęcie wysp przez jakiekolwiek inne mocarstwo. W 1875 r. podpisano amerykańsko-hawajski traktat, stosownie do którego Hawaje zobowiązały się do nie przekazywania ani nie oddawania w dzierżawę żadnego fragmentu swojego terytorium na rzecz państwa trzeciego. Na zasadzie wzajemności zwolniono też z cła hawajski cukier wwożony do Stanów Zjednoczonych, co szybko doprowadziło do powstania ogromnych fortun Białych osiadłych na wyspach i będących właścicielami plantacji. Wymuszona przez nich ustawa zasadnicza z 1887 r. czyniła z Hawajów monarchię konstytucyjną, w której prawa polityczne uzależniono od posiadanego majątku, co oddało ostatecznie władzę w ręce zdominowanej przez Białych elity ekonomicznej. W tym samym roku odnowiono porozumienie z 1875 r. i zagwarantowano Stanom Zjednoczonym wyłączność posiadania na Hawajach ufortyfikowanej bazy morskiej w Pearl Harbor, niedaleko Honolulu. Gdy zniesione zostały cła na import do Stanów cukru nie tylko z Hawajów, ale także z pozostałych państw świata, zaś plantatorzy krajowi otrzymali rządowe dotacje, osiadli na wyspach Biali wzniecili w 1893 r. rewoltę przeciw starającej się ograniczyć ich rolę polityczną królowej Liliuokalani (1891-1893). Rewolta otrzymała wsparcie amerykańskiej piechoty morskiej i doprowadziła do detronizacji monarchini, jednak postulowana przez buntowników formalna aneksja przez Stany Zjednoczone doszła do skutku dopiero podczas wojny z Hiszpanią i była uzasadniana strategicznymi skutkami ewentualnego zajęcia wysp przez Niemcy lub Japonię.
Podobne względy strategiczne zadecydowały o opanowaniu przez Amerykanów Samoa Zachodniego. Chodziło o zamienioną w bazę floty wojennej bardzo dogodną dla żeglugi zatokę Pago Pago na wyspie Tutuila. Pierwsze porozumienia jeden z dowódców amerykańskich zawarł już w 1872 r., jednak nie trafiły one do Kongresu. W sześć lat później podpisano ratyfikowany później traktat, przyznający Amerykanom port w Pago Pago na zasadzie eksterytorialności oraz koncesje handlowe. W zamian Stany Zjednoczone miały zapewnić Samoa pośrednictwo na wypadek sporu z innym państwem. Podobne porozumienia podpisali też przedstawiciele Niemiec i Zjednoczonego Królestwa. Podczas wojny domowej w 1887 r. Niemcy poparły jednak własnego pretendenta do tronu, po czym osadziły go na nim, ustanawiając swoją nad nim opiekę. Podczas konferencji w Berlinie w 1899 r. wyspy ostatecznie podzielono pomiędzy Niemcy i Stany Zjednoczone, podczas gdy Brytyjczycy musieli zadowolić się położonymi dalej na południe Wyspami Tonga oraz częścią Wysp Salomona.
Do końca XIX wieku Stany Zjednoczone zdołały więc podporządkować sobie kluczowe dla dostępu do Azji połacie Północnego Pacyfiku wraz z dwoma kluczowymi dla strategicznej kontroli nad regionem portami w Pearl Harbor i Pago Pago. Amerykańska flota uzyskała zaplecze w postaci ważnych portów dla swobodnego manewrowania w przestrzeni pomiędzy Kolumbią Brytyjską, Morzem Beringa a Basenem Północno-Zachodnim otwierającym jej wyjście ku Japonii.
Na południowym zachodzie posiadłości amerykańskie sąsiadowały z brytyjskimi. Zjednoczone Królestwo owładnęło w 1874 r. Wyspami Fidżi, w 1885 r. południową częścią Wysp Salomona, w 1886 r. Nowymi Hebrydami, w 1888 r. nad Wyspami Cooka (w latach 1858-1901 jako Królestwo Rarotonga), w 1889 r. Wyspami Line i Wyspami Feniks, w 1892 r. wreszcie, Wyspami Ellice i Wyspami Gilberta. Od roku 1900 protektorat brytyjski został rozciągnięty także nad istniejącym od 1845 r. Królestwem Tonga (niepodległość w ramach Wspólnoty Narodów odzyskało w 1970 r.). Odcięta od głównego korpusu terytorialnego posiadłości brytyjskich przez Polinezję Francuską pozostawała znajdująca się od 1838 r. pod administracją brytyjską Wyspa Pitcairn.
Francja zdobyła w Oceanii archipelagi będące najistotniejszymi z punktu widzenia rozwoju kultury polinezyjskiej, o czym jeszcze będzie mowa w dalszej części mojego wywodu. Od 1842 r. Wyspy Towarzystwa (na które składają się archipelagi Wysp na Wietrze i Wysp pod Wiatr) stały się protektoratem francuskim, od 1889 r. włączono je do Etablissement Francais de l'Oceanie, od 1958 r. stały się zamorskim terytorium Francji jako cześć Francuskiej Polinezji. Położone na zachód od nich Wyspy Tuamotu zostały przyłączone przez Francję w 1844 r., sąsiednie Wyspy Gambiera w 1881 r., wysunięte najdalej na północny wschód i będące kolejnym obok Wysp Towarzystwa ośrodkiem promieniowania kultury polinezyjskiej Markizy przyłączono w 1842 r., w tym samym roku obejmując też archipelag Tubuai.
Podziału politycznego Oceanu Spokojnego u progu XX wieku dopełniają pozostające własnością hiszpańską Filipiny oraz zaliczane do Mikronezji archipelagi Karolinów, Wysp Marshalla, Marianów i Wysp Palau, które Hiszpania odsprzedała Niemcom w latach 1885-1899. Na północ od nich położone były opanowane przez Japonię archipelagi Wysp Riukiu, Boni, Volcano oraz zdobyta na Chinach w 1895 r. Formoza. Pomiędzy posiadłości niemieckie a japońskie wrzynała się zdobyta w 1898 r. na Hiszpanii przez Stany Zjednoczone sąsiadująca z Marianami Wyspa Guam.
Szczególne znaczenie strategiczne i geopolityczne miały w przyszłości uzyskać Filipiny położone pomiędzy Japonią a zasobnymi w kauczuk i ropę naftową niderlandzkimi i brytyjskimi posiadłościami w Malajach i Indiach Wschodnich. Z roli Filipin zdawali sobie sprawę amerykański prezydent William McKinley (1897-1901) oraz zastępca sekretarza do spraw marynarki wojennej w jego administracji, młody Teodor Roosevelt (1858-1919). Z inspiracji tego ostatniego, w kwietniu 1898 r., w czasie toczącej się wojny hiszpańsko-amerykańskiej o Kubę, dowódca stacjonującej w Hongkongu amerykańskiej eskadry złożonej z czterech krążowników i dwóch kanonierek komandor Jerzy Dewey, wpłynął do filipińskiego portu w Manili niszcząc lub biorąc do niewoli całą stacjonująca tam flotę hiszpańską. 13 sierpnia tego roku, w dzień po podpisaniu zawieszenia broni, wzmocnione posiłkami oddziały kom. Deweya oraz wspierające je siły powstańców filipińskich Emila Aquinalda zajęły miasto. Nie dyskutowana wcześniej w Stanach perspektywa aneksji Filipin przedstawiała sobą wiele zalet w postaci możliwości dostarczania z nich przez amerykańskich kapitalistów nafty i tekstyliów do Chin, osłony planowanego kabla transoceanicznego mającego biec z Hawajów przez Wyspę Wake w kierunku Wyspy Guam, wreszcie był to dogodny teren penetracji dla protestanckich towarzystw misyjnych. Usankcjonowane traktatem z lutego 1899 r. przejęcie Filipin wciągnęło Stany Zjednoczone w trwającą do połowy 1902 r. wojnę z partyzantami kontrolującymi początkowo większość wysp archipelagu poza samą jego stolicą. Tymczasem w 1900 r. na Filipiny przybyła komisja pod przewodnictwem sędziego Williama Howarda Tafta by opracować wprowadzenie na wyspach rządu cywilnego. W lipcu 1901 r. Taft został cywilnym gubernatorem Filipin, któremu podlegali gubernatorzy poszczególnych prowincji. Przyjęta przez Kongres Stanów Zjednoczonych w następnym roku Ustawa o rządzie Filipin określała je „terytorium niezorganizowanym”, zaś ich mieszkańców obywatelami Filipin. W 1916 r. kolejna ustawa stwierdzała, że USA przyznają Filipinom niepodległość w bliżej nieokreślonym terminie. Już w 1934 r. kolejnym aktem prawnym określono dziesięcioletni okres przejściowy mający poprzedzać przyznanie Filipinom niepodległości, w tym samym roku opracowano i zatwierdzono też konstytucję i wybrano pierwszego prezydenta. Filipiny uzyskały formalnie niepodległość w lipcu 1946 r., wcześniej jednak obecność Stanów Zjednoczonych na tym archipelagu, jak się wydaje, w poważnym stopniu zadecydowała o wybuchu wojny japońsko-amerykańskiej na Pacyfiku.
Pozycja Japonii w Azji Północno-Wschodniej i północno-zachodniej części Pacyfiku wzmocniła się w kluczowy sposób podczas pierwszej wojny światowej, gdy państwo to, przystąpiwszy do wojny przeciw Niemcom, zajęło ich wyspiarskie posiadłości w Mikronezji w postaci Wysp Marshalla, Karolinów, Marianów i Wysp Palau. W tym samym czasie niemieckie kolonie rozpościerające się wokół Morza Nowogwinejskiego i w Melanezji, tzn. niemiecka część Nowej Gwinei, Archipelag Bismarcka, Nauru (położona na zachód od Wysp Gilberta) i Samoa Niemieckie zostały opanowane przez Imperium Brytyjskie. Na paryskiej konferencji pokojowej w 1919 r. wszystkie te zdobycze uznano za terytoria mandatowe typu „C”, które miały być rządzone „pod panowaniem ustaw mandatariusza” i przekazano odpowiednio Japonii, Australii i Nowej Zelandii.
Dalsze geopolityczne „pulsowanie” obszaru Oceanii związane było z narastającym konfliktem japońsko-amerykańskim; prowadząc w zasadzie już od 1895 r. systematyczną ekspansję w Azji Wschodniej, działała Japonia w poprzek zadekretowanej w 1899 r. przez amerykańskiego sekretarza stanu Jana Haya „polityce otwartych drzwi” w Chinach (open door policy), będącej doktrynalną podstawą działań amerykańskich w tym regionie. Narastające zaangażowanie Japonii w Chinach, prowadzące ją do okupacji Mandżurii w 1931 r., przejściowej okupacji Szanghaju w 1932 r. a wreszcie wystąpienia z Ligi Narodów w 1933 r., zaowocowało wybuchem regularnej wojny japońsko-chińskiej w kwietniu 1937 r. Wobec stopniowego zamykania przez Stany Zjednoczone eksportu do Japonii surowców energonośnych i sprzętu wojskowego, przy równocześnie trwających dostawach do Chin, uwaga strategów japońskich zwróciła się ku Azji Południowo-Wschodniej. Pierwszym celem były francuskie Indochiny, w których latem 1940 r. Japonia zająwszy Sajgon, uzyskała prawo przemarszu swoich wojsk ku południowej granicy chińskiej, prawo korzystania z francuskich lotnisk w Indochinach, prawo do współudziału w administracji tych terytoriów a także zamknięcie linii kolejowej wiodącej do Chin, którą uprzednio dostarczono broń walczącej armii chińskiej. Jeden rzut oka na mapę musi nasuwać wniosek o dogodnej pozycji, jaką dzięki temu posunięciu uzyskała Japonia na Morzu Południowochińskim i wobec Cieśniny Malakka, przez które wiodła najkrótsza droga z Europy do Azji i korzystając z której poprzednio dostarczano przez port w Hongkongu broń dla armii chińskiej (przede wszystkim była to broń amerykańska wywożona na Wyspy Brytyjskie, stamtąd zaś następnie do Azji). Japonia uzyskała też doskonałe wyjście na słabe Królestwo Tajlandii, posiadłości brytyjskie w Birmie i Indiach, gdzie mogła łatwo przeciąć wiodącą do Chin tzw. „drogę birmańską” oraz na zasobne w kauczuk, metale kolorowe, ropę naftową, węgiel i żyzne ziemie uprawne (między innymi na Jawie) Holenderskie Indie Wschodnie. Gdy w lipcu 1941 r. Japonia objęła swym protektoratem francuskie Indochiny, prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Roosevelt (1933-1945) zamroził wszystkie aktywa japońskie ulokowane w Stanach Zjednoczonych, włączył siły zbrojne Filipin do armii amerykańskiej i mianował naczelnym dowódcą wszystkich sił amerykańskich w Azji gen. Douglasa MacArthura oraz wprowadził ograniczenia w sprzedaży ropy do Japonii, w dwa miesiące później przekształcone w embargo.
Tymczasem Japonia od września 1940 r. pozostawała stroną paktu berlińskiego, którego pozostałymi dwoma sygnatariuszami były Niemcy i Włochy. Niemcy dawały jednak do zrozumienia, ze nie zamierzają rezygnować ze straconych niegdyś kolonii na Pacyfiku, podobnie jak spoglądały z zainteresowaniem na posiadłości francuskie i niderlandzkie w Azji, zaś w prasie niemieckiej argumentowano, że owoce zwycięstwa nad obydwoma państwami, zarówno w Europie jak i w Azji, powinny przypaść Niemcom. (por. Jerzy Lipiński, Druga wojna światowa na morzu, Gdańsk 1976, ss. 470-471). Reakcją Anglosasów na pakt berliński było podpisanie porozumienia o strategicznym współdziałaniu na Pacyfiku.
Prawdopodobnie właśnie sprzeczności niemiecko-japońskie na Oceanie Spokojnym i niepowodzenia Japonii w konfrontacji z ZSRS w latach 1938-1939 w rejonie jeziora Chasan i nad rzeką Chałchyn-goł w Mongolii zadecydowały, iż w kwietniu 1941 r. rząd japoński zdecydował się podpisać układ o nieagresji ze Związkiem Sowieckim, zaś na naradzie w lipcu 1941 r. postanowiono o powzięciu kroków wojennych przeciw ZSRS jedynie w wypadku odniesienia decydującego zwycięstwa na froncie wschodnim przez Niemcy i wycofania wojsk sowieckich z Dalekiego Wschodu. Nie mając odpowiednio dużych sił by prowadzić równocześnie wojnę w Chinach, osłaniać granicę z ZSRS i zagrozić Stanom Zjednoczonym, we wrześniu 1941 r. zdecydowano się na realizację ograniczonego planu strategicznego obliczonego na wyparcie mocarstw zachodnich z ich posiadłości w Azji Południowo-Wschodniej. Ostateczną decyzję podjęto na konferencji rządowej 5 listopada 1941 r. Plan japoński zakładał zepchnięcie przeciwników na dalekie pozycje na Aleutach i Hawajach, do Mongolii i Indii, do Australii na południu wreszcie. Archipelagi na Oceanie Spokojnym miały stać się ufortyfikowanym pasem obronnym, pod osłoną którego siły i transporty japońskie manewrowałyby swobodnie po najkrótszych szlakach, pomiędzy Malajami i Indiami Holenderskimi a samym Archipelagiem Japońskim, dowożąc cenne surowce. Japońscy planiści wierzyli w możliwość zniszczenia amerykańskiej Floty Pacyfiku, w odepchnięcie sił zachodnich tak daleko od Wysp Japońskich, że pozbawione własnych baz i oddalone o tysiące mil od własnego kontynentu, na dodatek zaś zaangażowane w wojnę z Niemcami, państwa zachodnie zdecydują się na pokój na korzystnych dla Japonii warunkach.
W rezultacie 7 grudnia 1941 r. Japonia zaatakowała równocześnie Pearl Harbor, Midway, Wake, Guam, Hongkong, Singapur i Manilę. Atak przyniósł ograniczony sukces, nie udało się jednak w jego toku całkowicie zneutralizować amerykańskiej Floty Pacyfiku. Od wyniku zmagań na tym oceanie miał zaś zależeć ostateczny wynik wojny. Natarcie japońskie prowadzone przez Indie Wschodnie ku Australii mogło być powstrzymane dzięki stałym dostawom broni prowadzonym przez Samoa Amerykańskie i Wyspy Fidżi. Podobnie kontrofensywa na Archipelagu Bismarcka prowadzona przez Anglosasów była możliwa dzięki istnieniu tych szlaków zaopatrzenia. Z kolei bezpieczeństwo Wysp Japońskich zależało od zablokowania działań floty amerykańskiej na Północnym Pacyfiku. W czerwcu 1942 r. flota japońska nie zdołała jednak opanować Wysp Midway osłaniających dostęp do Hawajów, zaś w czasie bitwy straciła cztery najlepsze lotniskowce. W listopadzie 1943 r. wojska amerykańskie pod dowództwem adm. Chestera Nimitza opanowały należące do Wysp Gilberta atole Makin i Tarawa, co z kolei otworzyło im drogę na Wyspy Marshalla (opanowane w styczniu 1944 r.) i dalej na Mariany (opanowanie Saipan w czerwcu 1944 r.). Zajęcie Marianów i zwycięstwa na południowo-wschodnim teatrze zmagań umieściły Japonię w zasięgu amerykańskiego lotnictwa i przesądziły o wyniku wojny.
Jak więc można wywnioskować z krótko zreferowanego powyżej przebiegu działań wojennych na Pacyfiku, kontrola nad wyspami i archipelagami tego oceanu była kluczem otwierającym drzwi odpowiednio do Azji lub do Ameryki. Znaczenie to, jak się wydaje, akwen ten zachowuje do dziś, zaś współczesny stan stosunków międzynarodowych w regionie w pewnej mierze odpowiada przewidywaniom adm. Mahana; współpracujące ze sobą na płaszczyźnie strategicznej Stany Zjednoczone, Japonia, Korea Południowa i Republika Chin na Tajwanie, zdają się podejmować działania mające zapobiec znaczącej obecności Chińskiej Republiki Ludowej na morzach Południowochińskim i Wschodniochińskim, wyjście na które umożliwiłoby z kolei Chinom Ludowym osiągnięcie statusu mocarstwa ponadregionalnego. Panowanie nad wyspami Pacyfiku wydaje się przy tym warunkiem globalnego zasięgu działań floty i interesów politycznych dla zainteresowanego mocarstwa. Wyspy i archipelagi Środkowego Pacyfiku, dotychczas co prawda na ogół „geopolitycznie uśpione”, gdyż od zakończenia wojny w zasadzie niedostępne dla żadnego innego mocarstwa niż Stany Zjednoczone, których najważniejszą częścią są archipelagi Polinezji, byłyby więc, lub raczej mogłyby się stać w przypadku zakwestionowania amerykańskiej dominacji nad nimi, tym co Zbigniew Brzeziński nazwał „sworzniem geopolitycznym”. Według Brzezińskiego Sworzniami geopolitycznymi są państwa, których znaczenie nie wynika z ich potęgi czy ambicji, lecz raczej z ważnego położenia geograficznego i skutków ich potencjalnej niestabilności dla zachowań graczy geostrategicznych. To, które państwo pełni rolę sworznia geopolitycznego, wynika najczęściej z jego położenia geograficznego; niekiedy państwa te uzyskują dzięki temu szczególną rolę, gdyż mogą umożliwiać ważnemu graczowi dostęp do istotnych obszarów lub też go blokować. W pewnych przypadkach sworzeń geopolityczny może stanowić obronną tarczę dla kluczowego państwa czy nawet regionu (Cyt. za: Z. Brzeziński, Wielka Szachownica, Warszawa 1999, s. 41). Mając więc na uwadze możliwą przyszłą rywalizację między „kontynentalnym” mocarstwem chińskim a „morskim” mocarstwem amerykańskim o efektywną i trwałą kontrole nad Polinezją, nakreśliwszy wcześniej krótko rys historyczny regionu, warto by przyjrzeć się bliżej jego politycznym i geograficznym uwarunkowaniom.
Na świadomość polityczną współczesnych Polinezyjczyków niemały wpływ wywarła rozwijana w okresie kolonialnym ideologia narodowego odrodzenia. Dobrym jej wyrazem są cytowane na początku tego tekstu słowa pozostającego pod wpływem tej ideologii maoryskiego antropologa i etnologa Te Rangi Hiroa (1877-1951, znany też pod imieniem Piotr Henryk Buck). W 1897 r. ukończył on nowozelandzkie Kolegium Te Aute, założone w 1854 r. przez anglikańskiego misjonarza Samuela Williamsa z myślą o nauce młodzieży maoryskiej. W murach tej uczelni kształciło się pierwsze pokolenie maoryskiej inteligencji, wychowywane w duchu przywiązania do narodowych tradycji i wiary w pomyślny rozwój maoryskiej kultury w nowych czasach. Sam Te Rangi Hiroa po latach stwierdził Te Aute ukierunkowało moje życie w taki sposób, w jaki nie byłoby to możliwe w żadnej uczelni
Choć część spośród ustaleń poczynionych przez Te Rangi Hiroa została w kolejnych latach sfalsyfikowana, przypomnienie w tym miejscu postawionych przez niego tez byłoby celowe z punktu widzenia analizy rozwoju polinezyjskiej myśli nacjonalistycznej i mitologii narodowej. Był więc Te Rangi Hiroa zwolennikiem poglądu o wewnętrznej jedności kultury polinezyjskiej, zarazem mającej być odrębną od kultur sąsiedniej Melanezji. Podobnie, wyspy Oceanu Spokojnego miałyby być, jego zdaniem, skolonizowane wyłącznie przez Polinezyjczyków, nie poprzedzonych żadną wcześniejszą fala migracyjną. Kolonizacja ta miałaby postępować w sposób planowy, poprzez zajmowanie kolejnych sąsiadujących ze sobą wysp. Jej szlak wieść miał z Azji Wschodniej, przez archipelagi Mikronezji, następnie zaś głównymi ich ośrodkami miały stać się Wyspy Towarzystwa i Markizy. Lądy zamieszkałe przez Polinezyjczyków miały układać się w kształt trójkąta, którego wierzchołkami byłyby Hawaje, Nowa Zelandia i Wyspa Wielkanocna, zaś w jego podstawie miały znajdować się archipelagi Samoa i Tonga. Centrum, z którego promieniowała kultura mieszkańców wysp tego trójkąta miały być Wyspy Towarzystwa, centrami regionalnymi Samoa i Tonga na wschodzie, zaś Markizy na zachodzie. Do marginalnych mutacji kultury ogólnopolinezyjskiej miało dojść na wyspach tworzących wierzchołki „polinezyjskiego trójkąta”. Tezy swoje ilustruje Buck wskazaniem pokrewieństwa mitologii, kultury materialnej i języków wysp zaludnionych przez Polinezyjczyków. Występujące różnice tłumaczy wewnętrznym rozwojem poszczególnych odmian kultury polinezyjskiej w warunkach jej adaptacji do lokalnego środowiska przyrodniczego, prezentując tym samym podejście ekologiczno-kulturowe i konkretno-historyczne. Wartość kultury polinezyjskiej mierzy jej funkcjonalnym dopasowaniem do środowiska mającym jej wytwórców prowadzić do osiągnięć kulturowych nie mieszczących się w scjentystycznych schematach zachodniej antropologii. Kultura polinezyjska – której zasadniczy zrąb miał wywodzić się z Azji Wschodniej – kształtować się miała w toku migracji i adaptacji Polinezyjczyków do warunków życia na Oceanie Spokojnym. Wskazując na jej szczególną wartość, podkreślał Te Rangi Hiroa wyjątkowe umiejętności nawigacyjne i żeglarskie neolitycznych żeglarzy zasiedlających wyspy Pacyfiku, a także ich uzdolnienia mnemotechniczne pozwalające zachować pamięć o przodkach i genealogiach w warunkach nieznajomości pisma. Wskazywał też na wysoki rozwój myśli mitologiczno-filozoficznej z jej abstrakcyjnymi pojęciami i ewolucyjnymi koncepcjami, rozbudowanymi treściami kosmologicznymi i teologicznymi. Znaczną część książki Bucka zajmują niekiedy bardzo rozbudowane i uciążliwe w czytaniu opisy mitologii poszczególnych wysp oraz wzajemnych inspiracji, jakim ona ulegała pomiędzy poszczególnymi ośrodkami. U źródeł wskazywanej czy też postulowanej przez Bucka ogólnopolinezyjskiej wspólnoty miałyby leżeć wspólnota języka, tożsame podstawowe zręby kultury, świadomość wspólnoty losów historycznych i specyficzne cechy psychiczne Polinezyjczyków.
Na tradycje jedności naprowadza też przeszłość ludów Polinezji; Buck wymienia istniejącą od XVI do XVIII wieku federację Wysp Towarzystwa, Wysp Cooka, Tubuai i niektórych wysp archipelagu Tuamotu noszącą nazwę Sojuszu Przyjaźni. Żyjące na wchodzących w skład federacji wyspach plemiona utrzymywały ze sobą ożywione kontakty gospodarcze i uznawały prestiżowo-religijne zwierzchnictwo wyspy Raiatei (w archipelagu Towarzystwa), zaś zachodząca pomiędzy nimi dyfuzja kulturowa ukształtowała jednolity charakter kultury środkowopolinezyjskiej. Innym wspominanym przez Te Rangi Hiroa ogólnopolinezyjskim fenomenem politycznym był działający do połowy XIX wieku rycerski Związek Arioi. Dokładniejszą jego charakterystykę przedstawia uczony sowiecki Aleksander Kondratow (por. Aleksander Kondratow, Zaginione cywilizacje, Warszawa 1973, ss. 195-200) pisząc, że było to bractwo, którego odnogi sięgały na Mangarevę, Raratongę, Markizy i Wyspę Wielkanocną (na której Związek miał przejąć władzę ujarzmiając miejscową ludność i panując nad nią do schyłku XVII wieku). Zawiązane ono zostało ku czci boga Oro, którego najważniejsza świątynia znajdowała się w Taputapu-atea na wyspie Raiatea, gdzie też wpływy Związku były najsilniejsze. Związek w swej działalności przypominał wędrowną trupę teatralną przenosząc się z wyspy na wyspę, za każdą swoją wizytą urządzając pantomimy, wykonując pieśni chóralne i hymny sławiące bogów i najwyższych kapłanów, czemu towarzyszyło bicie w bębny i dęcie w muszle oraz widowiska dramatyczne, których tematem były wydarzenia historyczne lub sceny mitologiczne. Kilkudniowym zazwyczaj uroczystościom towarzyszyły tańce i widowiska wojenne. Do Związku mógł przystąpić każdy chętny, przy czym ceremoniał przyjęcia był niezwykle rozbudowany i bogaty, nowicjuszom zaś nadawano nowe imię. Członkowie Związku awansowali w hierarchii siedmiu stopni wtajemniczenia różnicującej, inicjowanych przy pomocy odmiennych ozdób i tatuaży. Wędrowny charakter zrzeszenia czynił koniecznością uciekanie się do rabunkowych metod pozyskiwania żywności, co rodziło oczywiście niezadowolenie łupionych przy tej okazji chłopów i właścicieli pól z niszczonymi zasiewami, jednak związki Arioi z rodami arystokratycznymi i wodzowskimi oraz otaczająca ich aura świętości i nietykalności sprawiały, że nie tylko bunty przeciw nim przez długi czas nie były możliwe, lecz także sami Arioi odgrywali rolę czynnika uspokajającego nastroje i byli wzywani na poszczególne wyspy w wypadku groźby zamieszek. Ostatecznie, Związek został wytępiony przez samych Polinezyjczyków (tak stało się między innymi na Wyspie Wielkanocnej ok. 1680 r.) lub jego struktury rozpadły się pod presją chrześcijańskich misjonarzy.
Ustalenia współczesnej antropologii oparte na badaniach archeologicznych i językoznawczych obalają niektóre z hipotez Te Rangi Hiroa; odrzuca się obecnie pogląd o istnieniu wyrazistych granic kulturowych pomiędzy Polinezją a Melanezją i Mikronezją, podkreślając raczej wzajemne związki wszystkich tych regionów. Języki polinezyjskie zaliczane są, jako jedna z czterech podgrup (trzy pozostałe podgrupy występują na niewielkim obszarze obejmującym Halmaherę, pobliskie wyspy wschodniej Indonezji i zachodnią Nową Gwineę) do grupy środkowowschodnich języków malajsko-polinezyjskich. Wraz z grupą zachodnich języków malajsko-polinezyjskich, grupa ta zaliczana jest do podrodziny języków malajsko-polinezyjskich – wraz z trzema kolejnymi podrodzinami występującymi wśród stanowiących dziś 2% ogółu mieszkańców wyspy rdzennych Tajwańczyków – zaliczanej do rodziny języków austronezyjskich (por. Jared Diamond, Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczeństw, Warszawa 2000, s. 406)..
Polinezyjczyków uważa się, pod względem antropologicznym, za Austronezyjczyków, praojczyzna których miała znajdować się w południowych Chinach. Około czterech tysięcy lat p.n.e. na obszarze tym zaczęto wytwarzać wygładzone kamienne narzędzia i charakterystyczny typ ceramiki odnajdywanej również na Tajwanie. Około 3500 lat p.n.e. ludy południowych Chin dokonały kolonizacji Tajwanu, stamtąd około 3000 lat p.n.e. miały skolonizować Filipiny, następnie kolejno Borneo, Celebes, ok. 2500 roku p.n.e. Timor, z Celebes zasiedlić Halmaherę ok. 1600 r. p.n.e., z Borneo Jawę i Sumatrę , z Halmahery przenieść się ok. 1600 r. p.n.e. na Archipelag Bismarcka, z Borneo na Półwysep Malajski i do Wietnamu (gdzie do dziś żyją będący ich potomkami Czamowie), z Archipelagu Bismarcka ok. 1600 r. p.n.e. na Wyspy Salomona, stamtąd zaś na Santa Cruz, Fidżi, Samoa, Tonga, podczas gdy odrębna fala osadników z Santa Cruz ok. 1200 r. p.n.e. zasiedliła Nową Kaledonię. Z Samoa fala osadnicza dotarła na początku naszej ery do Markizów, Wysp Towarzystwa i Wysp Cooka, z Markizów na Tuamotu, zaś ok. 500 r. na Hawaje i Wyspę Wielkanocną. Ostatnimi lądami zasiedlonymi przez Polinezyjczyków były Pitcairn, do której dopłynięto ok. 1000 r. z Tuamotu oraz Nowa Zelandia, gdzie w tym samym czasie dotarła wyprawa z Wysp Cooka. Wreszcie w 1300 r. Maorysi z Nowej Zelandii odkryli i skolonizowali położone na zachód od niej Wyspy Chatham. Dla nakreślenia pełnego obrazu migracji Austronezyjczyków należy wspomnieć jeszcze o kolonizacji Madagaskaru, jaką w VI wieku przeprowadzili mieszkańcy Borneo.
Opanowanie bezludnych wcześniej wysp Oceanu Spokojnego możliwe było dzięki wykorzystaniu mających zastosowanie dla gospodarki ludzkiej roślin, wśród których znalazły się palma kokosowa, drzewo chlebowe, bananowiec, plantan, z bulwiastych zaś taro, pochrzyn chiński, maranta, kurkuma i słodki ziemniak. Do wyrobu odzieży stosowano morwę papierową, do wyrobu pojemników małą tykwę. Wśród hodowanych zwierząt znalazły się świnie, kury i psy. Spożywano też owoce morza; ryby, rekiny, żółwie morskie, morświny i mięczaki. Dalekie podróże morskie były możliwe dzięki wykorzystaniu czółen wyposażonych w podwójne pływaki, umocowane na prostopadłych wspornikach i czyniące łódź praktycznie niewywrotną.
Podobnie jak tezy Te Rangi Hiroa dotyczące kolejności i szlaków zasiedlenia wysp Polinezji, pewnej korekty wymaga także jego opinia o wyjątkowych zdolnościach adaptacyjnych Polinezyjczyków; o ile bowiem nie ulega wątpliwości, że potrafili oni w pełni wykorzystać nawet bardzo niesprzyjające warunki środowiskowe, o tyle kolonizacja przez nich jakiegoś lądu powodowała niemal zawsze bardzo duże szkody siedliska, prowadziła do wytępienia wielu gatunków zwierząt i roślin oraz do deforestracji. Najbardziej znanymi przypadkami pogromu gatunków zwierząt zamieszkujących wyspy Pacyfiku przed przybyciem człowieka, było wyginięcie gęsi nielotów i ptaków moa na Hawajach i Nowej Zelandii, dużo jednak dalej idące skutki ekologiczne i demograficzne miała nadmierna eksploatacja środowiska w południowo-wschodniej i wschodniej Polinezji.
W południowo-wschodniej Polinezji kluczową rolę odgrywała sieć powiązań handlowych utrzymująca się pomiędzy Mangarevą, Pitcairn i Henderson, na zachodzie zaś sięgająca Markizów, Wysp Towarzystwa i Tubuai. Spośród trzech wymienionych wysp, Mangareva posiadała wszystkie potrzebne do wyżywienia kilkutysięcznej populacji zasoby. Występowały tam ryby, skorupiaki (wśród nich zaś szczególnie ceniona czarnousta ostryga perłowa, z której muszli wycinano między innymi haczyki na ryby), tereny nadające się do uprawy patatów, pochrzynu, taro, drzewa chlebowego i bananowców. Brak było złóż kamienia przydatnego przy wyrobie toporków (na wyspach i koralowych atolach w lagunie Mangarevy występują jedynie złoża gruboziarnistego bazaltu nienadającego się do wytwarzania dobrej jakości ostrych narzędzi), który to surowiec sprowadzano z sąsiedniej Wyspy Pitcairn. Na tej liczącej sobie zaledwie sześć kilometrów kwadratowych wysepce znajdują się złoża drobnoziarnistego bazaltu i szkła wulkanicznego w zupełności zaspokajające potrzeby mieszkańców Mangarevy. Niewielka powierzchnia, niesprzyjający połowom skorupiaków i ryb brak raf koralowych, wreszcie brak dogodnych ziem uprawnych spowodowany stromizną zboczy wulkanu, wokół którego powstała wyspa, sprawiają, że mogła tam przeżyć jedynie około stuosobowa populacja. Na najdalej na wschód położonej Wyspie Henderson panują najmniej sprzyjające osadnictwu warunki. Wyspa jest rafą koralową wypiętrzoną ponad powierzchnię oceanu przez procesy geologiczne, na której brak stałych strumieni i źródeł słodkiej wody (jedyne istniejące tryska sześć metrów od brzegu, w wodach oceanu), gleba zaś nadająca się do uprawy występuje tylko w niektórych miejscach. Obfite były natomiast zasoby morskie i fauna Henderson; w przybrzeżnych wodach żyły homary, kraby, ośmiornice, ryby i skorupiaki, na plaży do dziś gnieżdżą się żółwie morskie, zaś w głębi wyspy gniazdowało siedemnaście gatunków ptaków morskich i żyło dziewięć gatunków ptaków lądowych. Uprawiano też kilka gatunków roślin w północno-zachodniej części wyspy, która została dla tego celu uprzednio spalona i przekształcona w kamienne ogrody. Towarami eksportowanymi z Henderson były najprawdopodobniej żywność oraz dobra luksusowe; czerwone pióra papug i żywe żółwie morskie. Wymiana handlowa między wyspami skończyła się około roku 1500, po czym kilkudziesięcioosobowa populacja Henderson, na której nie występowały drzewa wystarczająco duże by mogły służyć do wyrobu czółen, została uwięziona na wyspie i najprawdopodobniej po nieco ponad stu latach przestała istnieć. Podobny los spotkał populacje zamieszkującą położoną bardziej na zachód Pitcairn, której ludność odcięta od dostaw z Mangarevy nie była w stanie samodzielnie przetrwać. Na samej Mangarevie zakładanie kamiennych ogrodów spowodowało wylesienie górnych połaci lądu, następnie zaś erozję tamtejszej gleby i zmniejszenie plonów. Nie posiadając drewna do budowy czółen, mieszkańcy Mangarevy zerwali kontakty handlowe zarówno z archipelagami na zachodzie, jak też z Pitcairn i Henderson, co skazało osiadłych na tych dwóch ostatnich na zagładę. Na Mangarevie doszło tymczasem do zaniku rybołówstwa oceanicznego, rozpadu systemu politycznego, wojen domowych, głodu i wreszcie kanibalizmu, gdy pozbawiona białka ludność zaczęła zaspokajać swoje na nie zapotrzebowanie zjadając ciała zarówno dopiero co zmarłych, jak i już pochowanych ludzi. Do wylesienia doprowadzono tez na Pitcairn, gdzie ponadto zagładzie uległo pięć z dziewięciu gatunków ptaków lądowych i sześć gatunków gniazdujących tam ptaków morskich, co w oczywisty sposób zmniejszyło dostępne zasoby żywności powodując w rezultacie, że na wyspie nikt nie pozostał przy życiu.
Do nieco podobnej klęski ekologicznej i demograficznej doszło na najdalej na wschód położonej części Polinezji, mianowicie na Wyspie Wielkanocnej. Licząca sobie w szczytowym okresie najprawdopodobniej od sześciu do trzydziestu tysięcy mieszkańców populacja wyspy żywiła się mięsem łowionych na pełnym oceanie delfinów pospolitych i tuńczyków oraz morświnów, ptaków morskich i lądowych. Tych ostatnich było najprawdopodobniej sześć gatunków a znajdował się wśród nich między innymi jeden gatunek czapli, dwa papug i jeden sowy płomykówki. Na wyspie gniazdowało też 26 gatunków ptaków morskich, co czyniło ją najbogatszym ich lęgowiskiem w całej Polinezji i być może na całym Oceanie Spokojnym. Okazjonalnie spożywano mięso fok, wielkich jaszczurek, morskich żółwi. Stale korzystano z mięsa szczurów przybyłych na wyspę wraz z kolonistami. Wycinanie lasów pod uprawy i na potrzeby działań zarówno o charakterze kultowym (kremacja zmarłych, budowa słynnych kamiennych platform i posągów), jak i gospodarczym spowodowało całkowite wylesienie wyspy. Skutkiem tego były erozja gleby, jej odwodnienie i wypłukiwanie substancji odżywczych, co skutkowało zmniejszeniem wydajności upraw. W rezultacie kombinacji czynników w postaci przełowienia, deforestracji i żerowania szczurów wyginęła na wyspie większość gatunków ptaków, spożywane skorupiaki były coraz mniejsze i mniej liczne, niedostępne stały się ryby oceaniczne i delfiny. Głód spowodował załamanie się wcześniej zintegrowanego systemu politycznego i gospodarczego wyspy, w którym współpracowało i pokojowo współzawodniczyło ze sobą jedenaście lub dwanaście sąsiadujących ze sobą terytoriów plemiennych. Wojny, odrzucenie starej religii (czego symbolem stało się niszczenie kamiennych posągów) i kanibalizm będące skutkiem katastrofy ekologicznej zmniejszyły populację Wyspy Wielkanocnej o 70% do czasu jej odkrycia przez kpt. Jakuba Roggeveena w 1722 r. i następnie dokładniejszego zbadania w 1774 r. przez kpt. Jakuba Cooka.
Zastanawiając się nad przyczynami klęski ekologicznej, do której doszło na Wyspie Wielkanocnej, dokładniej zaś nad przyczynami jej wylesienia, geograf i antropolog kulturowy Jared Diamond wskazuje na jej szczególną wrażliwość ekologiczną na podobne niebezpieczeństwa. Jego zdaniem, wyspy raczej suche niż wilgotne, położone raczej na zimnych, dużych szerokościach geograficznych niż na ciepłych i bliskich równika, będące raczej starymi wyspami wulkanicznymi niż młodymi wyspami wulkanicznymi, raczej małe niż duże, raczej oddalone niż bliskie innym wyspom, raczej nizinne niż wyżynne, raczej bez makatei (wypiętrzonej przez procesy geologiczne rafy koralowej) niż z makateą, raczej pozbawione opadów popiołów wulkanicznych niż te, na których opady takie występują, raczej pozbawione opadów pyłu ze środkowoazjatyckich huraganów niż te, nad które on dociera, będą bardziej narażone na wylesienie. (por. Jared Diamond, Upadek. Dlaczego niektóre społeczeństwa upadły, a innym się udało, Warszawa 2007, ss. 106-108). Analiza natężenia każdego z tych czynników odniesiona zarówno do Wyspy Wielkanocnej jak i do Manmgarevy wskazuje na ich bardzo wysoką podatność na wylesienie. Da się tą drogą również wytłumaczyć, dlaczego w poważnej mierze wylesione zostały Wyspy Cooka, Tubuai i zawietrzne strony głównych wysp Hawajów i Fidżi, podczas gdy Tonga, Samoa, Wyspy Bismarcka i Salomona oraz największa w archipelagu Tuamotu wyspa Makatea pozostają w większej części zalesione, podobnie jak Wyspy Towarzystwa, Markizy i nawietrzne strony największych wysp na Hawajach i Fidżi, gdzie na większej wysokości utrzymano pierwotne lasy, podczas gdy na niższej lasy wtórne, paprocie i trawy.
Rzut oka zarówno na przeszłość, jak i na ekologię i geografię Polinezji wskazują, że istniejące tam państwa nie są w stanie funkcjonować na dłuższą metą jako samodzielne podmioty geopolityczne. W przypadku organizacji zrzeszającej niezależne (zaś na prawach obserwatora i członka stowarzyszonego także zależne) państwa regionu, czyli Forum Wysp Pacyfiku (przekształcone w 2000 r. z istniejącego od 1972 r. Forum Południowego Pacyfiku) poważną rolę odgrywa pomoc gospodarcza i organizacyjna dwóch największych państw zrzeszonych tzn. Australii i Nowej Zelandii. Obydwa te państwa są jednak w stosunkowo niewielkim stopniu związane z historycznym dziedzictwem Polinezji; rdzenna ludność Australii pochodzi najprawdopodobniej od migrantów przybyłych tam oraz osiadłych na położonych bardziej na północ wyspach Indonezji przed około 40 tysiącami lat. W Indonezji ludy te (poza Nową Gwineą i położonymi od niej na północny zachód archipelagami Wysp Salomona czy Wysp Bismarcka) zostały wytępione przez opisanych wyżej kolonistów Austronezyjskich, którzy dali również początek populacji współczesnej Polinezji. Obecnie pierwotni mieszkańcy Australii tworzą jedynie niepełne trzy procent ogółu populacji tego kraju. Z kolei na zasiedlonym przez Polinezyjczyków archipelagu Nowej Zelandii ludnośc pochodzenia austronezyjskiego stanowi dziś jedynie nieco ponad 14% całości populacji. Nowa Zelandia, obok Hawajów i Nowej Kaledonii, była jedynym archipelagiem Oceanu Spokojnego, na którym powstały liczne kolonie Białych, które z czasem zmajoryzowały liczebnie rodzimą ludność. Na pozostałych obszarach Azji Południowo-Wschodniej i Pacyfiku, państwa Zachodu uzyskawszy czasową dominację ze względu na swoją przewagę techniczną i gospodarczą, nie zdołały skolonizować podporządkowanych sobie politycznie krajów, zaś ludność europejska i amerykańska powstrzymywana była przed osiedlaniem się tam przez choroby, niesprzyjający klimat lub trudne warunki naturalne. Faktem pozostaje więc etniczna odrębność Polinezji od historycznie i kulturowo pozostających częścią Zachodu współczesnych państw australijskiego i nowozelandzkiego, dominujących obecnie Forum Wysp Pacyfiku. Organizacja ta wydaje się zatem zrzeszać podmioty przynależące do odrębnych kręgów cywilizacyjnych (w znaczeniu jakim słowem „cywilizacja” posługiwali się Samuel Huntington i Feliks Koneczny), a zatem być tworem sztucznym, zagrażającym tradycyjnej kulturze i tożsamości polinezyjczyków, takiej, jaką opisywał przed laty Te Rangi Hiroa. Wymienieni już Feliks Koneczny i Samuel Huntington – zasłużenie uważani za wybitnych autorów nauki o cywilizacjach – podkreślali szkodliwość i nienaturalność integrowania narodów i podmiotów przynależnych do odmiennych kręgów kulturowych. Odnosząc ich wnioski do zasad i praktyki funkcjonowania Forum Wysp Pacyfiku należałoby stwierdzić, że jest ono narzędziem westernizacji i rozszerzania w Polinezji ideologii demoliberalnej, na dowód czego przywołać można usunięcie z organizacji w maju 2009 r. Republiki Wysp Fidżi, co uzasadniano łamaniem przez to najsilniejsze wojskowo państwo Pacyfiku reguł demokracji i tzw. „praw człowieka”. Pojawia się oczywiście pytanie o alternatywny kierunek polityki państw Pacyfiku, który w większym stopniu odpowiadałby ich rzeczywistej tożsamości historycznej, kulturowej i etnicznej. Wyżej nadmieniono już o związkach językowych i etnicznych łączących Polinezję z Indonezją. Ta licząca sobie blisko 250 milionów mieszkańców regionalna potęga, mogąca poszczycić się starożytną tradycją kulturową i mająca wszelkie warunki ku staniu się mocarstwem, nie posiada statusu państwa stowarzyszonego ani obserwatora przy Forum Wysp Pacyfiku. Tradycje indonezyjskiej państwowości znajdują swoje źródło na Jawie, której austronezyjscy mieszkańcy, korzystając z możliwości uprawy dawanych przez żyzne gleby wulkaniczne wyspy, stworzyli pozostające pod wpływem Indii królestwo, przyswoili sobie umiejętność posługiwania się pismem i wybudowali wspaniały buddyjski kompleks religijny w Borobudur. Zwróćmy też uwagę, że obydwa wymienione mocarstwa, tzn. zarówno Indie jak i Indonezja zmagają się z muzułmańskim separatyzmem (Kaszmir w Indiach, zamachy terrorystyczne w Indonezji, np. na wyspie Bali w 2002 r.) oraz mają napięte stosunki z Chinami, ze strony których czują się zagrożone (wojna chińsko-indyjska w 1962 r. oraz późniejsza o trzy lata masakra przez zdominowane przez Jawajczyków siły rządowe indonezyjskiej partii komunistycznej eksponującej interesy Chińczyków osiadłych w Indonezji); obydwa wreszcie państwa posiadają tradycje współpracy w ramach powołanego w 1955 r. na konferencji w indonezyjskim Bandungu, ruchu państw niezaangażowanych. Współpraca Indii i Indonezji, rozszerzona o zainteresowanie tych dwóch potęg wyspami Pacyfiku, mogłaby doprowadzić do powstania w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej oraz na Oceanie Spokojnym siły mogącej odgrywać rolę balansu i języczka u wagi w rywalizacji pomiędzy próbującymi podzielić między siebie dominację w tych regionach kolosami Stanów Zjednoczonych i Chin Ludowych. Z drugiej strony, wyjście państw Azji Południowej na Pacyfik, znajdowałoby o wiele solidniejsze uzasadnienie historyczne i kulturowe niż westernizacja tego regionu w ramach dotychczas integrującego go PIF (Pacific Islands Forum – Forum Wysp Pacyfiku), nie zagrażając przy tym w takim stopniu jego tradycyjnej tożsamości jak w przeszłości zagroziła jej dominacja Zachodu i Japonii, zaś jak obecnie mogłaby zagrozić dominacja Chin lub dalsze trwanie tych państw w strukturach Zachodu. Zintegrowana wewnętrznie Polinezja, związana geopolitycznie z Indonezją i Indiami, stałaby się wówczas na nowo obrotnym sworzniem światowej polityki.
Ronald Lasecki
